İnsan, yaratıldığı gün itibarıyla vesvese veren nefis ve ayağını kaydırmak için uğraşan ezeli düşmanı şeytanın vesvese ve şerleri nedeniyle her daim hata yapmaya meyillidir. Diğer taraftan Allahu Teâlâ tarafından bahşedilen irade sebebi ile de pişman olup, af dileyip, hatalarından ders alıp kemalata erme yetisi de verilmiştir. İrade sahibi olan insan, hangi yolu seçerse hayatını ve ahiretini o yol üzere kazanır veya kaybeder.

İnsanların en hayırlısı, tövbe eden, her daim her hatadan Allahu Teâlâ'ya sığınan kuldur. Meleklere irade verilmediği için melekler hata yapmaktan münezzehtir ve daima Allahu Teâlâ'nın zikri ile meşguldürler. Ancak kulun dünyaya gönderilme sebebi, meleklerden daha ileri seviyeye geçerek cennet-i ala'yı kazanabilmesidir. Kul hatalarını bilip tövbe ettikçe, acziyetini itiraf ettikçe, tek yaratıcı olan Allahu Teâlâ'ya ibadet etmeyi kabul ettikçe, derecesi yükselir ve dünyada da ahirette de kulluk makamı ile şereflenir.

İnanan mümin, hata yaptığının farkına varan ve vakit kaybetmeden hemen pişman olan kişidir. Pişmanlık duyan kimsenin kalbinde de bir suçluluk hissi oluşur. Çünkü önemli olan hatanın küçüklüğü ya da büyüklüğü değil, hatanın kime karşı yapıldığıdır. Bu bilinci daima gönlünde taşıyan kimsenin Rabbine karşı mahcubiyet duyması çok normaldir.

Pişmanlık duyan inançlı kişi, suçluluk hissini taşıyamaz; yaptığı hatanın farkına vardığı anda, öncelikle pişmanlık yaşamasına sebep olan hata ve günahı için tövbe istiğfar etmelidir. Mümkünse hatasını telafi etme imkânı varsa hatasını telafi etmeye çaba göstermelidir. Günahının ve hatasının bir telafisi yoksa Allahu Teâlâ'ya sığınmalı ve samimi bir kalple tövbe istiğfar etmeli, fiili tövbe olarak da o hataya tekrar düşmemeye çalışmalı, hatasında ısrarcı olmamalıdır.

Allahu Teâlâ içten, yapmacıksız, samimi olarak yapılan her tevbeyi kabul eder; kişi bir daha yapmamaya azmederse kulunu affeder. İnanmayan bir kâfir, küfür içinde olduğunu fark eder de tövbe ederse, Müslüman olur ve Müslüman olmadan yaptığı kötü amelleri pişmanlığı ve tevbesi neticesinde affolunur.

Pişman olup tövbe edenlerin af olunacağını müjdeleyen Allahu Teâlâ ayet-i kerimede şöyle buyurmuştur:

"Kim kötülük eder, kendi nefsine zulmeder, sonra af ve mağfiret dilerse, Allah'ı merhametiyle çok affedici olarak bulur." -Nisa Suresi 110-

"Ey müminler, Allah'a tövbe edin ki kurtuluşa eresiniz." -Tahrim Suresi 8-

Hadis-i şeriflerde Allah Resulü (S.A.V.) buyuruyorlar ki:

"Günahına tövbe eden kimse, hiç günah işlememiş gibi olur." -İbni Mace-

"Allah Teâlâ buyurdu ki; kulumun günahı göklere kadar yükselse dahi, Benden ümit kesmeyip, af dilediği müddetçe onu affederim." -Tirmizi-

"(İsrailoğulları yaptıkları işlerin saçmalığını anladıkları zaman, son derece pişman oldular, yoldan sapmış olduklarının farkına vardılar) 'Yemin olsun ki; eğer Rabbimiz bize merhamet etmez ve bizi bağışlamazsa, muhakkak biz kötü akıbete (kayıplara ve ziyanlara) düşenlerden olacağız' dediler."